I- Umetnost prošlosti i sadašnjosti II- Srbija i Evropa III- Srednjovekovni stilovi u arhitekturi
Manastir Đurđevi stupovi, kraj XII veka, ktitor Stefan Nemanja. Sagrađeni u znak zahvalnosti što se izbavio iz romejskog zatočeništva i zbog pobede u bici kod Pantina na severu Kosova i Metohije.
I- Umetnost prošlosti i sadašnjosti
Zadatak umetnosti u dalekoj prošlosti nije bilo obožavanje i divljenje. Umetnost nije stvarana radi umetnosti. Jer, verovali su da ovozemaljski dar učinjen svetim zaštitnicima obezbeđuje put u nebesko carstvo. Tek kasnije umetnost dobija svoje pravo značenje- da zadovolji oko posmatrača; da pleni svojim izgledom kojim vraća posmatrača u prošlost; da oživi duh vremena. Tiha priča o prošlosti ispričana kroz slike i monumentalne građevinske poduhvate.
II - Srbija i Evropa
Iako i danas među mnogim ljudima vladaju mitovi o Srbima kao najstarijem narodu, produhovljenom sa drevnom kulturom i nasleđem, ipak istorijske činjenice govore drugačije. Naša kultura je dovoljno lepa i bogata i nema potrebe da se preuveličava i izmišlja. Međutim, to ne znači da smo kaskali u bilo kom pogledu za ostalim srednjovekovnim evropskim zemljama.
Ne može se reći da je priča o zlatnoj kašiki i tome kako su drugi jeli rukama tačna. Kada je u pravom smislu reči nastajala srpska srednjovekovna država i kada se ustoličavao nemanjićki vladarski rod ostatak Evrope nalazio se na vrhuncu srednjeg veka. Već dugo se razvijala pismenost, kultura, gradnja velepenih sakralnih objekata kao i univerziteta, a kasnije i zamkova. Srpska država kakvu znamo tek tada se rađala. Ipak, u veoma kratkom roku Srbija je nadoknadila i podelila sa svetom svoje istorijsko i kulturno blago.
Srbija ne može biti ljubomorna na Notrdam jer ima svoju Žiču. Širom sveta opšteprihvaćeni simbol mira je Beli anđeo- freska kao vrhunac srpskog srednjovekovnog slikarstva koja se nalazi u manastiru Mileševi.
Manastir Žiča
Vreme kada nastaje Srbija, a i sve ostalo što je jednu srednjovekovnu državu činilo državom je vreme kada se prepliću dva stila u zapadnoj Evropi: romanički i gotički. Njihov uticaj na izgradnju prelepih i bogato oslikanih srpskih manastira koji kroz sliku i izgled svedoče o istorijskom dobu govore o tome koliko je Srbija bila bliska Evropi i koliko je kao i danas, a i tada bila pod uticajem dešavanja i u politici i u umetnosti. Srednjovekovna arhitektura u Srbiji predstavlja spoj zapada i istoka.
Sa zapada su dolazili arhitekte, umetnici koji su radili na izgradnji, a sakralne građevine su građene po istočnom, romejskom stilu. Dakle, može se reći da je uzeto samo najbolje i sa istoka i sa zapada. Možda je to poruka koja nam se prenosi vekovima i danas kada se nalazimo u geografskom i u političkom smislu na raskrsnici između zapada i istoka. Možda su nam naši preci i vladari iz dinastije Nemanjić kroz umetnost ostavili ne samo priliku da se divimo prohujalim vremenima već i svojevrsni testament. Pitanje je da li umemo da čitamo između redova? A pitanje je i ko čita i kako?
Pećka patrijaršija, sedište Srpske pravoslavne crkve
Srpska srednjovekovna umetnost je bila kao i u ostalim zemljama tog doba pod uticajem crkve i religije. Masivnost i monumentalnost građevine govori o želji da se kroz vreme sačuva priča o davnim vremenima. Izgradnja manastira govori o povezanosti države i religije, vlasti i crkve, baš kao i u svim drugim srednjovekovnim državama.
To je slika hijerarhijskog feudalnog sistema. Stvoritelj je na vrhu tog sistema, a pod njim je telo njegovo- Crkva i vladari čiji je zadatak da brane i zajedno deluju sa Hristom po čijoj su volji postavljeni da vladaju nad narodima.
Srspka srednjovekovna umetnost ne može da se razume bez poznavanja osnovnih podataka iz istorije.
Isto kao što su na istoku i na zapadu procvetali stilovi u arhitekturi: islamski i vizantijski, odnosno romanički i gotički tako su se razvili i na tlu srednjovekovne Srbije. Naravno, pod uticajem istoka i zapada.
III- Srednjovekovni stilovi u arhitekturi
U srpskoj srednjovekovnoj arhitekturi nastala su tri pravca: raški stil, vardarski ( srpsko- vizantijska škola ) i moravski stil.
Čime se odlikuje Raški stil? Kako ga prepoznati?
Raški stil je vrlo blizak romaničkom stilu. Trajao je od kraja dvanaestog sve do sredine trinaestog veka. U jednom momentu Srbija je postala centar pravoslavne umetnosti. Početkom XIII veka krstaši su osvajanjem Konstantinopolja uništili romejsku imperiju 1204. Sa istoka mongolski osvajači zavladali su ogromnim prostranstvima pa i ruskim kneževinama tako da je Srbija postala oaza i centar pravoslavnog sveta okružena raznim osvajačima i drugim religijama. To je doprinelo da se sa istoka okupe u Srbiji svi poznati i vrsni umetnici. Graditelji raškog stila srpskih manastira su nepoznati.
Manastir Studenica sa jednim kubetom, zadužbina Stefana Nemanje
http://srbija.superodmor.rs/unesco-liste/unesco/466/manastir-studenica
|
Pogled na jedan od prozora manastira Studenice
|
Njihova imena možda tada nisu bila bitna. Ali, iako nemamo ime, postoji dokaz njihovog blistavog uma, osećaja za lepo odnosno estetiku. Ovaj stil je dobio po reci Raški- dolini gde je nastala naša srednjovekovna država koja je trajala nekoliko vekova u kontinuitetu i gde su ustoličeni naši vladari. Može se nazvati i dolina kraljeva. Manastiri ovog stila imaju jedan kubet ( kupolu ).
Detalj iznad prozora manastira Studenice
http://www.zaduzbine-nemanjica.rs/doba-svetlosti.htm
Freska Belog anđela iz manastira Mileševa- najpoznatija freska srpskog srednjovekovnog slikarstva. Prvi satelitski prenos videosignala između Evrope i Amerike sadržao je sliku Belog anđela- širom sveta prihvaćen kao simbol mira. ......
https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B8_%D0%B0%D0%BD%D1%92%D0%B5%D0%BE
Vardarski stil ili srpsko- vizantijska škola nastaje u vreme restauracije romejske imperije posle 1264. To je vreme renesanse pod dinastijom Paleologa. Kao da je ponovo udahnut život u sve oblasti pa i u umetnost. Romejska država je posle više od pola veka obnovljena pošto je srušeno krstaško latinsko carstvo. Sakralne građevine ovog stila građene su prema uzoru na romejske građevine. Manastiri imaju od jednog do pet kubeta. Od materijala se koristi sivo ili žućkasto kamenje ili crvena opeka. Ovim stilom došlo je do spajanja srpskog i romejskog duhovnog nasleđa.
Manastir Gračanica
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gra%C4%8Danica.jpg
Dolazi do prodora romejskih oblika u umetnosti, pod uticajem antike sa negovanjem duhovnih i estetskih vrednosti. Kroz umetnost želi da se prikaže božansko poreklo vlasti pod uticajem romejske dinastičke politike. Pravi primer takvog uticaja je Gračanica gde umetnik želi kroz umetnost da objasni natprirodno poreklo kraljevske vlasti: Anđeli kao Hristovi glasnici donose krunu kralju Milutinu i kraljici Simonidi.
Freska kraljice Simonice kojoj anđeo- božji vesnik postavlja krunu na glavu, Manastir Gračanica
Manastir Visoki Dečani, zadužbina kralja Stefana Dečanskog.....
https://sr.wikipedia.org/sr/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%80_%D0%92%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA%D0%B8_%D0%94%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8#/media/File:Visoki_De%C4%8Dani,_exterior_view,_Julian_Nitzsche.jpg
Moravski stil se pojavljuje posle propasti srpskog carstva, tačnije posle 1371 i traje do kraja srednjeg veka. Naziv dobija, kao i raški stil, po reci u čijem slivu se grade sakralne građevine. Ovaj stile krase detalji koji mu daju prefinjen ukus: reljef kao i rozeta cvetnih motiva iznad prozora i vrata. Ovim stilom neguje se kult monaha kao i Nemanjića dok kult kojim se slave svete žene pada u zaborav. Moravski stil okupljao je obrazovane i imućne feudalce.
Manastir Manasija, zadužbina despota Stefana Lazarevića
https://sr.wikipedia.org/sr-ec/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%80_%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B8%D1%98%D0%B0#/media/File:Monastery_Manasija_-_Serbia.JPG
Berislav Kangrga
Izvori:
Grupa autora, Istorija srpskog naroda- I knjiga, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994. 702
http://www.srbija.travel/kultura/manastiri/
http://www.b92.net/putovanja/destinacije/evropa.php?&nav_id=531496
http://www.srbija.travel/kultura/manastiri/dolina-kraljeva/
Preporuka za čitanje:
http://berislavkangrga.weebly.com/goti269ka-umetnost.html Gotička umetnost
http://berislavkangrga.weebly.com/ideal-umetnosti.html Ideal umetnosti
