I deo- Uvod II deo- Legende o naseljavanju III deo- O Islandu IV deo- Uzroci naseljavanja V deo- Parlamentarizam VI deo- Islandsko drustvo VII deo- Paganizam i hriscanstvo VIII deo- Periodizacija
Islandska saga,
http://iceland.for91days.com/category/museums/page/2/
I deo- Uvod
Island je ostrvo okruženo vodom i talasima. Nekad je to prednost, a nekad i mana. Iako današnji ljudi misle da se u srednjem veku nije putovalo ljudi su bili itekako dinamični. Dolazili su do najudaljenijih granica tadašnjeg poznatog sveta. Pripitomljavali su neukrotivu prirodu i od negostoljubivih regija pravili su naseljena mesta. Island- zemlja vulkana, gejzira i snega postao je dom za mnoge koji su se odvažili na put prkoseći talasima. Šta je to ljude nateralo da odu u nepoznatu zemlju? Šta je to bilo jače od straha od nepoznatog? Iako se mnogi pitaju zašto je Island kao zemlja zanimljiv; mnogi od njih ne znaju koliko je to ostrvo iako udaljeno od glavnih evropskih metropola bilo inovativno i imalo posebnu kulturu, a pre svega književnost koja se razlikovala od evropske u srednjem veku. U ovom članku obuhvatiću period kolonizacije ( od IX veka ) do kraja XIV veka.
II deo- Legende o naseljavanju
Postoji nekoliko legendi o tome ko je prvi naselio ostrvo. Prema jednoj legend, na ostrvo je došao jedan Grk, Pitija iz Marselja oko 400. p.n.e. i nazvao zemlju Tule (Θούλη, grč.) Ali, danas postoji spor oko tog termina. Da li je “ Tule” naziv za ostrvo ili je možda Pitija došao do Norveške? U srednjovekovnoj terminologija “Tule” je označavalo “udaljeno mesto iza granica poznatog sveta”.
Prema “Knjizi naseljavanja” (Landnámabók, island. ) zemlju je otkrio Viking, Nadodr ( Naddoddr,island.) ; navodno su Vikinzi saznali za ostrvo dok su plovili prema Farskim ostrvima.
Međutim, prvi istoričar sa Islanda, Ari Torgislon, (Ari Þorgilsson, island. 1067- 1148) je zapisao da su se pre Vikinga na ostrvu naselili irski monasi koji nisu želeli da žive zajedno sa paganima (heathens, engl.- oni koji ne žive u istoj grupi ).
Prema još jednoj verziji priče, Island je otkrio Šveđanin, Gardar Svavarson (Garðarr Svavarsson, island. ) koji je plovio ka Hebridima da bi preuzeo ženino nasleđe izgubio pravac i dospeo na Island.
Istoričar, Ari Torgilson u “Knjizi o Islanđanima” ( Íslendingabók, island. ) piše da je naseljavanje započeto 870. kada je ubijen engleski kralj, sveti Edmund (novembra 869.)
Island je ostrvo okruženo vodom i talasima. Nekad je to prednost, a nekad i mana. Iako današnji ljudi misle da se u srednjem veku nije putovalo ljudi su bili itekako dinamični. Dolazili su do najudaljenijih granica tadašnjeg poznatog sveta. Pripitomljavali su neukrotivu prirodu i od negostoljubivih regija pravili su naseljena mesta. Island- zemlja vulkana, gejzira i snega postao je dom za mnoge koji su se odvažili na put prkoseći talasima. Šta je to ljude nateralo da odu u nepoznatu zemlju? Šta je to bilo jače od straha od nepoznatog? Iako se mnogi pitaju zašto je Island kao zemlja zanimljiv; mnogi od njih ne znaju koliko je to ostrvo iako udaljeno od glavnih evropskih metropola bilo inovativno i imalo posebnu kulturu, a pre svega književnost koja se razlikovala od evropske u srednjem veku. U ovom članku obuhvatiću period kolonizacije ( od IX veka ) do kraja XIV veka.
II deo- Legende o naseljavanju
Postoji nekoliko legendi o tome ko je prvi naselio ostrvo. Prema jednoj legend, na ostrvo je došao jedan Grk, Pitija iz Marselja oko 400. p.n.e. i nazvao zemlju Tule (Θούλη, grč.) Ali, danas postoji spor oko tog termina. Da li je “ Tule” naziv za ostrvo ili je možda Pitija došao do Norveške? U srednjovekovnoj terminologija “Tule” je označavalo “udaljeno mesto iza granica poznatog sveta”.
Prema “Knjizi naseljavanja” (Landnámabók, island. ) zemlju je otkrio Viking, Nadodr ( Naddoddr,island.) ; navodno su Vikinzi saznali za ostrvo dok su plovili prema Farskim ostrvima.
Međutim, prvi istoričar sa Islanda, Ari Torgislon, (Ari Þorgilsson, island. 1067- 1148) je zapisao da su se pre Vikinga na ostrvu naselili irski monasi koji nisu želeli da žive zajedno sa paganima (heathens, engl.- oni koji ne žive u istoj grupi ).
Prema još jednoj verziji priče, Island je otkrio Šveđanin, Gardar Svavarson (Garðarr Svavarsson, island. ) koji je plovio ka Hebridima da bi preuzeo ženino nasleđe izgubio pravac i dospeo na Island.
Istoričar, Ari Torgilson u “Knjizi o Islanđanima” ( Íslendingabók, island. ) piše da je naseljavanje započeto 870. kada je ubijen engleski kralj, sveti Edmund (novembra 869.)
Pravci naseljavanja Islanda, Nadodrova ekspedicija, ekspedicija Gardara Svavarsona i Flokijeva ekspedicija.
http://en.wikipedia.org/wiki/Hrafna-Fl%C3%B3ki_Vilger%C3%B0arson#mediaviewer/File:Settlement_of_Iceland.svg
III deo- O Islandu
Ne treba zaboraviti i to da je Island zemlja saga. Na Islandu se u srednjem veku razvijala drugačija književnost od one na evropskom tlu. Za razliku od evropske koja je vise bila sklona preuveličavanju, izmišljotinama i događajima koji se ili jesu ili nisu desili, islandske sage jasno pišu o stvarnim, živim ljudima, često istorijskim ličnostima i o njihovim doživljajima. Sage često opisuju dešavanja u periodu od nekoliko generacija. Dakle, čovek je u centru pažnje.
Zašto baš ime Island? Koje značenje ima? O davanju imena ostrvu postoji zanimljiva priča. Ime ostrvu je dao Norvežanin, Floki (Flóki Vilgerðarson ) koji je među prvima pokušao da naseli ostrvo. Floki je ostao razočaran kada je uništena njegova letina tokom jake zime. Tako je Floki toj surovoj zemlji dao ime Island ( “Ice”- led. “Land”- zemlja, tj. ledena zemlja.) Međutim, njegov zemljak koji je pobegao iz Norveške, Erik Torvaldson, poznato kao Erik Crveni ( Eiríkr Þorvaldsson, island. 950 – oko 1003. ) je napravio svojevrsni marketing. Bio je primoran da napusti Island i naselio se na obale Grenlanda. Da bi privukao druge ljude izmislio je priču kako živi u zemlji zelenila, a ne u zemlji večne zime, snega i leda. “Green”- zelena, “Land”- zemlja- Grenland.
Prestonicu Islanda, Rejkavik, naselio je Norvežanin, Ingolf ( Ingólfur Arnarson , island. ); zanimljiva je priča o tome kako je Rejkavik dobio ime. Naseobina (Island nije imao gradove) se nalazila na region gde su postojali brojni izvori gejzira koji su ispuštali vodenu paru. Kada se prevede ime islandske prestonice značilo bi da je Rejkavik- “ zadimljena dolina”.
Polarna svetlost, Aurora borealis, lat. na Islandu,
http://www.blacktomato.com/country/iceland/our-guide-to-iceland/
IV deo- Uzroci naseljavanja
Postovalja se jedno glavno pitanje. Šta je to što je nateralo Skandinavce da se otisnu na dalek i nepoznat put? Jedan ud uzroka naseljavanja, navodi se, je teror norveškog kralja Haralda Lepokosog (Harald Hårfagre, norv. 850-932 ). Nije nemoguće. Zna se da su “veliku seobu naroda” u V veku pokrenuli mnogo okrutniji narodi iz Azije koji su doveli “varvare” u Evropu koji su bežali pred svojim još surovojim osvajačima. Da li su u tom naseljavanju Islanda uticali prirodni uslovi Skandinavije? Skandinavija je region gde postoji mali procenat obradive površine. Da li su ljudi odlazili da bi našli obradivu zemlju? Neki su jednostavno započinjali novi život. Ili su želeli da izazivaju sudbinu tako što bi otišli u nepoznate krajeve sa željom da se obogate? Ili da dožive avanturu dok su slušali price o morskim čudovištima i o ivici gde se nalazio kraj sveta? Ili je sve to bilo odlučujući faktor koji je doveo do otkrića i naseljavanja ovog veoma zanimljivog ostrva. Jedno je sigurno. “Krvava prošlost Vikinga se menjala pod uticajem hrišćanstva jer su sebe sada smatrali dobrih hrišćanima i težili su da se približe zapadu.”- zapisao je Arnulf Krauze.
Island,
http://hdrwallpapers.com/view/sunset_in_iceland-1680x1050.html
V deo- Rađanje parlamentarizma
Jedna od zanimljivih stvari koju ne zna mnogo ljudi je ta da je Island jedna od zemalja u kojoj se rodila ideja parlamentarizma. Već oko 930. godine postojala je skupština ljudi na Islandu i koja se zvala “ Alting”. Alting je začetnik parlamentarizma. Na njemu su prisustvovali svi slobodni muškarci dok je ženama pristup bio zabranjen. Smatra se da je sam naziv nastao od pojma “All- svi” i od imena doline gde su se ljudi okupljali koje se zvalo “TINGvelir”, pa bi se moglo protumačiti kao poziv “ Svi na Ting”.Tingvelir je dolina gde su se nalazili pašnjaci i šumarci koji su pripadali svima pa je nekako bilo i logično da to bude mesto na kome će se okupiti svi odrasli muškarci ostrva.
Jedna od zanimljivih stvari koju ne zna mnogo ljudi je ta da je Island jedna od zemalja u kojoj se rodila ideja parlamentarizma. Već oko 930. godine postojala je skupština ljudi na Islandu i koja se zvala “ Alting”. Alting je začetnik parlamentarizma. Na njemu su prisustvovali svi slobodni muškarci dok je ženama pristup bio zabranjen. Smatra se da je sam naziv nastao od pojma “All- svi” i od imena doline gde su se ljudi okupljali koje se zvalo “TINGvelir”, pa bi se moglo protumačiti kao poziv “ Svi na Ting”.Tingvelir je dolina gde su se nalazili pašnjaci i šumarci koji su pripadali svima pa je nekako bilo i logično da to bude mesto na kome će se okupiti svi odrasli muškarci ostrva.
Gejzir, Island,
VI deo- Islandsko društvo
Kakvo je bilo društvo Islanda u periodu ranog srednjeg veka i ko je činio to društvo?
Dakle, stanovnici Islanda su došli iz Skandinavije, najviše iz Norveške. Međutim, norveška nacionalonost i identitet se pojavljuju tek u IX veku. Tako da stanovnici nisu bili svesni svog identiteta. Norvežani su svoje “rođake” na ostrvu zvali “tomlatir” ili “ falatir” što je značilo “flegmatik” odnosno, nazivali su ih “ljudima mirne prirode”. Postojao je još i treći naziv: “seinlatir”- spori. Postojala je osnovna podela stanovništva. Na slobodne i robove. Na one koji plaćaju porez- Islanđane i na strance- “ utllendir”, tj. one koji nisu plaćali porez dok ne bi izgradili farmu ili dok se ne zadrže na ostrvu naredne tri godine. Na dnu društvene lestvice bili su robovi. Postojala su dva oblika ropstva. Stalno ropstvo, ti robovi su uglavnom pribavljani tokom bitaka, i sukoba i uglavnom su bili iz Irske i postojalo je privremeno, dužničko ropstvo. Još jedna zanimljivost. Islanda je bilo jedno od retkih društava i zemalja koje nije imalo vladara na svom čelu. Društvo je bilo podeljeno na grupe kojim su upravljali “godari”- plemenske, lokalne starešine. Može se reći da je to vreme kada je bila jaka plemenska i lokalna vlast.
Island,
http://www.wegoplaces.me/when-to-visit-iceland/
VII deo- Paganizam i Hrišćanstvo
Međutim, o vremenu pre hristijanizacije se vrlo malo zna, a izvori koji govore o tom vremenu mogu da se stave pod lupu i da se dobro prouče jer su ih zapisivali hrišćanski misionari. Pitanje je koliko su religija i njihova hrišćanska uverenja igrala ulogu dok su pisali izveštaje o najstarijem, paganskom periodu? I da li je njihov stav prema paganizmu bio “sine ira et studio”, lat.- bez pristrasnosti i gneva.
Kako je hristijanizacija uticala da se promeni slika Islanda i islandskog društva?
U X veku počinje izgradnja norveškog nacionalnog identiteta i jačanja centralne, monarhijske vlasti. Kralj ne samo da je bio vladar jedne zemlje već je on bio i onaj koji štiti i širi hrišćansku veru. To je bio zadatak norveškog kralja, Olafa Trigvasona (Olaf Tryggvason, norv. oko 960- 1000. ) koji je doneo hrišćanstvo na Island.
Tokom zasedanja Altinga doneta je odluka da svi stanovnici ostrva prime hrišćanstvo. To je jedan od retkih primera ili čak jedinstven u kome pagani na miran način odbacuju svoju staru veru i zamenjuju je hrišćanstvom. Da li zato što su bili “ljudi mirne prirode” ili postoji neka igra u pozadini ovog istorijskog događaja? Prelazak na hrišćanstvo se desilo pred smrt norveškog kralja Olafa, između 999. i 1000. godine. Kralj Olaf je poslao na ostrvo misionara Tangbrandra (Þangbrandr, island. ) koji je pokrstio nekoliko lokalnih plemića. Postavlja se pitanje kako su Islanđani na tako miran način napustili religiju Odina i Tora? Da li je u pitanju kompromis? Stanovnicima ostrva je dozvoljeno da u tajnosti prinose žrtve. Dag Strombek (Dag Strömbäck, norv. 1900-1978. istoričar religije i filolog ) je tvrdio da je miran prelazak sa paganstva na hrišćanstvo učinjeno podmićivanjem tj. novcem od strane kralja Olafa. Ili, da li su sinovi godara- lokalnih plemića bili poslati na dvor norveškog kralja kao taoci? Da li su prihvatili hrišćanstvo da bi sprečili strano mešanje? Ali, da li su Nordijci bili plašljivi ljudi? Ako se nisu plašili pomorkih ekspedicija zašto bi se plašili sukoba u kome bi branili svoju veru? Ili su potomci tih prvih ljudi na Islandu izgubili tokom vremena taj avanturistički žar i želju? Ili je ipak želja za bogatstvom uticala da kralj Olaf ponudi novac u zamenu za prelazak na hrišćanstvo? To je vreme jačanja centralne, monarhijske vlasti i slabljenje plemićke vlasti. Da li je norveški kralj pokušavao da putem religije ili kroz religiju učvrsti svoju vlast i na Islandu?
Prema načinu sahranjivanja može se otkriti vreme prelaska na hrišćanstvo. Paganski način sahranjivanja je odbačen oko 1000. godine. Island još dugo vremena nije imao izgrađene crkvene institucije. Tek početkom XIII veka postavljen je za biskupa Gizur ( Gizurr, island. 1082-1118. ) Prve crkve su gradili pojedinci koji su se zvali “ čuvari crkve”. Procenjuje se da je već oko 1100. na ostrvu živelo između 70 000 i 100 000 ljudi. Sa dolaskom hrišćanstva odbacuje se i ropstvo. Hrišćanska vera milosrđa i humanosti nije blagonaklono gledala na ropstvo. Ropstvo je odbačeno između XI i XII što je još jedan pokazatelj o periodu prelaska sa paganstva na hrišćanstvo. U odbacivanju ropstva može se naći i jedan praktičan razlog. Farme na Islandu su bile male. I nije bilo isplativo izdržavati još jedan broj ljudi iako farme nisu davale dovoljno prihoda. Povećao se broj stanovnika i samim tim i broj radne snage se povećao.
Crkva od drveta, sagrađena 1343.
http://www.mountainsoftravelphotos.com/Iceland/2006-07%20Iceland/Vatnajokull/slides/Iceland%2011%2005%20Litla-Hof%20Turf%20Church%20Long%20View.html
Moderna gradnja, crkva na Islandu,
http://www.wallcoo.net/human/hdr_iceland_landscape/index2.html
VIII deo- Periodizacija
Islandska periodizacija vremena može se podeliti u nekoliko važnijih datuma:
870- 1000.- Prvobitno naseljavanje, kolonizacija i vreme paganizma ( rađanje parlamentarizma)
1000-1200. – Uspon i razvoj društva, uspon lokalnog plemstva ( godara), prelazak na hrišćanstvo
1200-1262. – Unutrašnja kriza ( sukobi sa norveškim kraljem ), jačanje centralne vlasti.
Unutrašnja kriza je završena sporazumom u Altingu, 1262. kada su Islanđani prihvatili da postanu podanici norveškog kralja. Island je postao odvojeni distrikt. Imao je autonomiju. Bio je “skattland”, zemlja poreznica koja je plaćala porez norveškom kralju.
Pred kraj XIII veka znatno je oslabljeno svetovno plemstvo u korist duhovnog, crkvenog plemstva. Crkva je dobila vlast nad trećinom zemlje ( crkvenih farmi ) . U XIV došlo je do ujedinjenja Norveške (kojoj pripada Island ), Švedske i Danske pod jednu vlast pri čemu je stvoreno ogromno “severno, ledeno carstvo”.
Berislav Kangrga
Literatura:
Gunnar Karlsson, The history of Iceland, Minneapolis, University of Minnesota, Press, 2000. 393.
Arnulf Krauze, Vikinzi, Beograd, Laguna, 2011. 384.
Island,
http://www.wallpapersdesign.net/wallpaper/iceland-landscape-coast-sea-houses-mountains/
